ul.
Banacha =
Hohenlohestr.
Banach Stefan (1892-1945),
jeden z najwybitniejszych matematyków polskich, samouk, od 1924
profesor matematyki na Uniwersytecie Lwowskim, członek Polskiej
Akademii Umiejętności i AN Ukraińskiej SSR, jeden z twórców
tzw. lwowskiej szkoły matematycznej, która wraz ze szkołą
warszawską wydźwignęła matematykę polską na jedno z czołowych
miejsc na świecie. Zajmował się teorią liczb rzeczywistych,
topologią oraz analizą funkcjonalną. Był jednym z inicjatorów
wydawnictw Studia Mathematica i Monografii Matematycznych.
Hohenlohestr.,
dziś S. Banacha; Friedrich Ludwig, ks. von Hohenlohe-Ingelfingen,
ur. 31 I 1746 w Ingelfingen, zm. 15 II 1818 w Sławięcicach, generał
piechoty, generalny inspektor Inspekcji Wrocławskiej, fundator
Parku Szczytnickiego, w jego pałacu obecnie kościół.
ul.
Bandtkiego =
Imirweg
Bandtkie Jerzy Samuel
(1768-1835), polski historyk, bibliograf, bibliotekarz. Od 1811
kierownik Biblioteki Jagiellońskiej, wykładowca na Uniwersytecie
Jagiellońskim. Doktor honoris causa tegoż uniwersytetu. Uporządkował
i częściowo skatalogował zbiory biblioteki, otworzył czytelnię
(1812). Zasłużony w walce o polskość Śląska. Autor licznych
prac z zakresu historii drukarstwa.W swym życiorysie przedrukowanym
w "Przyjacielu Ludu" (R.II, 1836, nr 4, s.351)
piesze: "Rok 1779 dnia 15-go marca przybyłem do Wrocławia w
jedenastym roku wieku mego, dokąd ojciec mnie posłał do szkół
gimnazyjnych Św. Elżbiety. Chodziłem do tego gimnazjum przez lat
osiem." W tej samej szkole Jerzy Samuel Bandtke został
nauczycielem i jak sam pisze: "Rok 1798 byłem substytem przy
Gimnazjum Świętej Elżbiety i nauczycielem języka polskiego ...
Rok 1803 zostałem kolegą ósmym, a potem siódmym Gimnazjum
Świętej Elżbiety, roku 1804 zaś rektorem szkoły u Świętego
Ducha oraz bibliotekarzem u Świętego Bernarda Seneńskiego."
Imirweg,
dziś J. S. Bandtkiego; Imir (mit. germ.), praolbrzym zabity przez
Odyna i jego braci, z jego ciała powstała ziemia, a z krwi -
morza.
ul.
Bartla = Am
Birkenwäldchen 
Bartel Kazimierz
(1882-1941), polski polityk, matematyk, profesor Politechniki
Lwowskiej. W okresie międzywojennym zajmował stanowiska
ministerialne w administracji państwowej. Po przewrocie majowym był
trzykrotnie premierem i dwukrotnie wicepremierem. Przedstawiciel
kierunku liberalnego w obozie sanacji. Zamordowany przez hitlerowców.
Birkenwäldchen - lasek brzozowy
Am Birkenwäldchen,
dziś K. Bartla (1945 - 1946 nieoficjalnie Piaskowa); nazwa dosł.
"Przy lasku brzozowym". Birke - brzoza ; Birkenwäldchen
= lasek brzozowy
ul.
Baudouina = Walkürenweg
Jana Beauduin de
Courtuneay, (Jan Niecisław), (1845-1929), jezykoznawcza
polski pochodzenia francuskiego, profesor uniwersytetu w
Petersburgu, Kazaniu, Dorpacie, Krakowie, Warszawie. Twórca podstaw
nowoczesnego jezykoznawstwa (tzw. szkoły kazanskiej), prekursor
praskiej szkoły fonologicznej, współzałozyciel Polskiego
Towarzystwa Językoznawczego (1925).
ul.
Wojciecha z Brudzewa
= Wilhelmsruher Weg
Brudzewski
Wojciech (1445-1497), matematyk i astronom polski, profesor
matematyki, filozofii i teologii Akademii Krakowskiej,
najprawdopodobniej nauczyciel M. Kopernika. Opracował tablice służące
do obliczeń położeń planet (Tabulae resolutae). Podważał
system geocentryczny.
Wilhelmsruher Weg,
dziś Wojciecha z Brudzewa. = Wilhelmsruher Str., dziś al.
J. Kochanowskiego (1945 - 7 III 1946 M. Kopernika); Wilhelmsruh, dziś
Zacisze, osada założona przez płk. von Mnüchowa w końcu XVIII
w. na cześć króla Fryderyka Wilhelma II, obecnie osiedle; por.
Frankenbergstr.
ul.
Chopina = I.
Paderewskiego = Leerbeutelstr. 
zobacz
też ciekawe domy z ul. Chopina
Fryderyk
Franciszek Chopin (1810-1849), największy kompozytor
polski, wybitny pianista, kilkakrotnie odwiedzał Wrocław. Po raz
pierwszy był tu 31.07 lub 1.08 1826 roku, gdy wraz z matką i
siostrami odbywał podróż na wakacje do Dusznik; ów pobyt trwał
przypuszczalnie półtora dnia. W drodze powrotnej z Dusznik
Chopinowie przebywali we Wrocławiu 13-15.09.1826 r. kolejny
kilkudniowy pobyt Chopina we Wrocławiu przypadł od 4.09.1829 r. w
drodze powrotnej z Drezna. Po raz ostatni bawił artysta w stolicy
Śląska po opuszczeniu kraju 6-10.11.1830 r. Zatrzymał sie wtedy w
zajeździe pod Złotą Gesią. Wystąpił z publicznym koncertem w
nieistniejącym już budynku resursy przy dzisiejszym placu
Teatralnym.
Urodzony w Żelazowej Woli, był synem Justyny z Krzyżanowskich i
Mikołaja Chopina, nauczyciela pochodzącego z Lotaryngii. Od 1816
uczył się gry na fortepianie u W. Żywickiego, od 1822 -
kompozycji u J. Elsnera. 1823-1826 był uczniem Liceum
Warszawskiego, 1826-1829 uczniem J. Elsnera w Szkole Głównej
Muzyki w Warszawie. W 1829 przebywał w Wiedniu, gdzie poznał m.in.
K. Czernego, T. Haslingera i dał 2 koncerty w Kärtnertortheater. W
1830 odbyły się koncerty Chopina w Teatrze Narodowym w Warszawie
(m.in. wykonał Koncert fortepianowy f-moll oraz na koncercie
pożegnalnym Koncert fortepianowy e-moll i Fantazję na
tematy polskie). W tymże roku udał się przez Pragę do
Wiednia, stamtąd zaś w 1831 wyjechał do Paryża. Na emigracji
przebywał do końca życia, w Paryżu poznał m.in.: G. Rossiniego,
L. Cherubiniego, H. Herza, F. Liszta, F. Hillera, F. Karłowicza, F.
Mendelssona, A. Mickiewicza, R. Schumana, J.U. Niemcewicza, dawał
publiczne koncerty oraz recitale w salonach arystokracji, zajmował
się także pracą pedagogiczną (do jego uczniów należeli m.in.:
M. Czartoryska, K. Mikuli, M. Kalergis).
W 1835 poznał pisarkę A. Dudevant (używającą pseudonimu George
Sand), z którą łączyła go bliska znajomość do 1847. W 1838
przebywał w Palmie na Majorce, komponując m.in. Preludia.
Miesiące letnie w latach 1839 i 1841-1846 spędzał w posiadłości
G. Sand w Nohant. W 1848 odbył się ostatni paryski koncert Chopina
w Sali Pleyela, a także koncerty w Anglii i Szkocji. W 1849 nasiliły
się objawy gruźlicy, na którą Chopin chorował od lat.
Kompozytor zmarł w Paryżu 17 października 1849 i został
pochowany na paryskim cmentarzu Pčre-Lachaise.
TWÓRCZOŚĆ
Chopin tworzył niemal wyłącznie utwory przeznaczone na fortepian,
instrument typowy dla okresu romantyzmu muzycznego. Geniusz
polskiego kompozytora przejawił się w twórczym syntetyzowaniu
elementów ówczesnej kultury muzycznej (styl brillant, polska
muzyka ludowa) oraz wytyczeniu nowych dróg w twórczości
fortepianowej poprzez nowatorstwo w dziedzinie harmoniki i techniki
pianistycznej, a przede wszystkim w stworzeniu niepowtarzalnego,
rozpoznawalnego od pierwszych taktów, stylu muzycznego.
Ignacy
Paderewski - patrz ul.
Paderewskiego
Leerbeutelstr.,
dziś F. Chopina (do 11 XII 1951
I. J. Paderewskiego); Leerbeutel, dziś Zalesie (osiedle),
dominium do 1904 (data włączenia do miasta). Leerbeutel = pusty
(baz dna) worek
skwer
Zbyszka Cybulskiego
Skwer w poblizu Wytwórni
Filmów Fabularnych, w trójkacie ulic Mickiewicza, Wróblewskiego i
Wystawowej
Zbyszek
Cybulski - Urodził się 3 XI 1927 r. w majątku Kniaże koło Śniatyna,
w dawnej Polsce, na Pokuciu. Maturę zdał w 1947 r. w Gimnazjum im.
Jana Śniadeckiego w Dzierżoniowie. Był absolwentem krakowskiej Państwowej
Wyższej Szkoły Teatralnej (1953). Karierę aktorską rozpoczął w
Teatrze Wybrzeże w Gdańsku, tam zagrał m.in. w głośnym
spektaklu "Kapelusz pełen deszczu" Gazzo w reżyserii
Andrzeja Wajdy. W Trójmieście zorganizował z Bogusławem Kobielą
słynny teatr Bim-Bom (1955). Od 1960 r. występował w warszawskim
Teatrze Ateneum, m.in. stworzył kreację w innym znanym
przedstawieniu Wajdy "Dwoje na huśtawce" Gibsona. Ale to
w kinie stworzył największe swoje role. Debiutował w 1955 r. u
Wajdy w "Pokoleniu". W trzy lata później - w 1958
"Popiół i diament" przyniósł mu sławę także poza
granicami kraju stał się gwiazdą, nazwano go polskim Jamesem
Deanem. Grał w wielu filmach należących dziś do klasyki
polskiego kina, u największych polskich reżyserów, m.in. w
"Pociągu" Jerzego Kawalerowicza, "Jak być kochaną"
i "Rękopisie znalezionym w Saragossie" Wojciecha Hasa,
"Salcie" Tadeusza Konwickiego, "Giuseppe w
Warszawie" Stanisława Lenartowicza, "Jutro Meksyk"
Jerzego Stefana Stawińskiego, "Jowicie" Janusza
Morgensterna. Wiele z tych filmów, a wśród nich "Popiół i
diament", nakręconych zostało we Wrocławiu. Śmierć
zaskoczyła go podczas realizacji w naszym mieście obrazu
"Morderca zostawia ślad" Aleksandra Ścibora-Rylskiego.
Zginął w wieku 40 lat, niedzielnego poranka, po feralnym skoku do
pociągu ekspres “Odra” odjeżdżającego do Warszawy o godz.
4.27 z peronu trzeciego Dworca Głównego we Wrocławiu. Zmarł we
wrocławskim szpitalu dnia 8 stycznia 1967 r. Dzień wcześniej
Amerykanie zaproponowali mu zagranie roli Kowalskiego w telewizyjnej
adaptacji sztuki “Tramwaj zwany pożądaniem”, tej nocy przed
wyjazdem więcej gadał niż pił, był pełen planów i pomysłów.
8.01.1997 roku na Dworcu Głównym Andrzej Wajda odsłonił pamiątkową
tablicę ku jego pamięci.
ul.
Czackiego =
Am Schwarzwasser = Straße 13
Tadeusz Czacki,
(1765-1813), działacz gospodarczy i oowiatowy, historyk. Od 1784 r.
pracował w Komisji Kruszcowej, a od 1786 r z ramienia Sejmu - w
Komisji Skarbowej. Prowadził badania nad gospodarką kraju i
poszukiwał sposobów poprawy jej stanu poprzez eksploatacje nowych
złóż soli i rozwój handlu z wykorzystaniem dróg wodnych (zapoczątkował
opracowanie hydrologicznej mapy Rzeczypospolitej w celu regulacji
rzek).Wiele publikował na temat poprawy polskiej gospodarki. Był
jednym z założycieli Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Warszawie.
Am
Schwarzwaser - przy Czarnej Wodzie - "Czarna
woda" (= Schwarzwasser) - to nazwa rzeczki, która
płynie tuż obok wpływając do Odry, dziś kanał "ściekowy"
- uprzednio Straße 13
- Straße 13, od 14 II
1933 Am Schwarzwasser
al.
Dąbska -
aleja w Parku
Szczytnickim, dzieli park od Terenów Wystawowych
ul.
Dicksteina =
Briskestr.
Samuel Dickstein,
(1851-1939), brat Szymona, polski matematyk, pedagog i historyk
nauki, działacz społeczny. Profesor Uniwersytetu Warszawskiego, członek
AU, zasłużony wydawca, autor prac teoretycznych z pogranicza
matematyki i statystyki.
Briskestr.,
dziś S. Dicksteina; rodzina Bńske miała tu parcele, stąd nazwa.
Brockauer Str., dziś S. Świstackiego; Brockau, dziś Brochów
(osiedle, pocz. Broków).
ul.
Elsnera =
Schubertstr.
Elsner Józef (1.06.1769
-1854), polski kompozytor, nauczyciel Fryderyka Chopina,
organizator życia muzycznego. Urodzony w Grodkowie na Opolszczyźnie,
we Wrocławiu przebywał od 11 do 20 roku życia, tu uzyskał
wykształcenie ogólne i rozpoczął działalność kompozytorską.
Przypuszczalnie od 1780 roku uczeszczał do szkoły klasztornej
dominikanów, a następnie do Gimnazjum św. Macieja. Jednocześnie
z zapałem oddawał się muzyce. Śpiewał w chórze, uczył się
gry na skrzypcach, zgłębiał tajniki teorii muzyki. W kościele św.
Wojciecha, w którym występował chór, słuchał pieśni polskich.
Pierwsze próby kompozytorskie Elsnera pochodzą z okresu, gdy miał
13 lat. W 1789 roku opuścił Wrocław. Poświęcił się całkowicie
muzyce. Przebywał kolejno w Wiedniu, Brnie i Lwowie oraz przez 30
lat w Warszawie. Wrocław odwiedzał jeszcze wielokrotnie. Zmarł w
Elsnerowie pod Warszawą.
Schubert Franz
Peter 
(ur.
31 I 1797 w Lichtenthal k. Wiednia, zm. 19 XI 1828 w Wiedniu),
kompozytor austriacki,okresu romantyzmu, jeden z najwybitniejszych
przedstawicieli muzycznego romantyzmu. Muzyki uczył się u swego
ojca, gry na organach u V. Ružički i kompozycji u A. Salieriego w
Wiedniu, śpiewał także w chórze cesarskiej kapeli i grał na
skrzypcach w orkiestrze dworskiej.
1814-1816 pracował jako nauczyciel, 1818 i 1824 udzielał lekcji
muzyki córkom księcia J. Esterházego w Zseliz. Mieszkał w
Wiedniu, gdzie od 1816 organizował koncerty swojej muzyki, na których
wykonawcami byli jego przyjaciele (np. śpiewak J.M. Vogl). W twórczości
Schuberta najważniejsze miejsce zajmują pieśni i muzyka
symfoniczna. Pieśni Schuberta inspirowane muzyką ludową cechuje
bogactwo form i odmian gatunkowych - obok znanych dotychczas form
pieśni zwrotkowej, wariacyjnej, tworzył np. formy ballady pieśniowej.
Wśród dzieł symfonicznych wyróżniają się: VII Symfonia C-dur Wielka
(1828) i VIII Symfonia h-moll Niedokończona (1822). Ważniejsze
kompozycje: orkiestrowe - 8 symfonii (1813-1828), 11 uwertur, tańce,
utwory na skrzypce i orkiestrę, m.in. Konzertstück D-dur
(1816). Kameralne - 13 kwartetów smyczkowych, m.in. Śmierć i
dziewczyna (1824), 2 tria smyczkowe (1816, 1817), 3 tria
fortepianowe (1812, 1827, 1827). Fortepianowe - 17 sonat, Wanderer-Fantasie
C-dur opus 15 (1822), Moments musicaux opus 94
(1823-1828), 4 Impromptus opus 142 (1827). Ponad 600 pieśni
na głos z fortepianem do tekstów m.in.: J.W. Goethego, F.
Schillera, H. Heinego, H.F.L. Rellstaba, W. Müllera, F. Rückerta,
w cyklach, np.: Piękna młynarka (1823), Łabędzi śpiew
(1828), oraz samodzielne: Małgorzata przy kołowrotku
(1814), Polna różyczka (1815), Król elfów (1815), Śmierć
i dziewczyna (1817), Pstrąg (1817), Wędrowiec
(1819). 8 mszy, m.in.: F-dur (1814), Deutsche Trauermesse (Deutsches
Requiem, 1818), Deutsche Messe (1827), 2 utwory Stabat
Mater (1815,1816), 6 antyfon na Niedzielę Palmową (1820).
Utwory chóralne a cappella i z akompaniamentem orkiestry lub
fortepianu. Sceniczne - opery, m.in.: Alfonso und Estrella
(1822), Fierabras (1823). Singspiele, komedia muzyczna Die
Zauberharfe (1820), muzyka do sztuki H. von Chézy Rozamunda,
księżniczka Cypru (1823).
ul.
Głogowczyka =
Jana z Głogowa = Freyaweg
Jan z Głogowa
(ok. 1445-1507), matematyk, astronom, astrolog, lekarz, teolog i
filozof. Od 1468 profesor Akademii Krakowskiej. Autor wielu prac
obejmujących całokształt ówczesnej wiedzy filozoficznej. Z prac
matematycznych na uwagę zasługuje Introductio in artem
numerandi... (1497). Opracował komentarze do Kosmografii
Ptolemeusza oraz dzieło poświęcone astronomii J. Sacrobosco i
Regiomontana. Był nauczycielem Wojciecha z Brudzewa i M. Kopernika.
Freyaweg,
dziś Jana Głogowczyka (do ok. 1948 na skutek błędu Jana z
Glogowa); Freya (mit. germ.), bogini miłości i płodności, z rodu
Wanów, siostra Freyrn - Frejr, Freyr - nordycki bóg płodności
i pokoju, dawca deszczu, urodzaju i bogactwa; syn Niorda, mąż
Gerdy, mityczny założyciel królewskiego rodu Szwecji, Inglingów,
posiadał cudowny miecz oraz magiczny statek składający się jak
namiot.
ul.
Handelsmana =
Baldurweg
Handelsman Marceli
(1882-1945), wybitny historyk polski, specjalista w zakresie
historii politycznej. Twórca najważniejszej szkoły historycznej w
okresie międzywojennym. Zajmował się historią powszechną wieków
średnich oraz historią Polski okresu porozbiorowego. Od 1919
profesor Uniwersytetu Warszawskiego, członek Polskiej Akademii
Umiejętności. W latach okupacji działał w Biurze Informacji i
Propagandy Komendy Głównej Armii Krajowej. Aresztowany w 1944 zginął
w obozie Dora-Nordhausen. Autor m.in. dzieł: Napoleon i Polska
1806-1807 (1909), Historyka (1921).
Baldurweg,
dziś M. Handelsmana; Baldur = Baldr (mit. germ.), mądry i łagodny
bóg, syn Wotana i Frigi, zabity przez swego brata Höda, na skutek
intrygi boga Logego.
ul.
Karłowicza =
Beethovenstr.
Karłowicz
Mieczysław (1876-1909),
polski kompozytor. Studiował grę na skrzypcach u S. Barcewicza,
teorię muzyki u P. Maszyńskiego, G. Roguskiego i Z. Noskowskiego w
Warszawie, następnie kompozycję u H. Urbana w Berlinie (1896-1901)
oraz dyrygenturę u A. Nikischa w Lipsku (1906). Debiutował jako
kompozytor Serenadą na orkiestrę smyczkową opus 2, wykonaną
1897 na koncercie uczniów Urbana w Berlinie. 1902 po powrocie do
Warszawy rozpoczął współpracę z Warszawskim Towarzystwem
Muzycznym, m.in. organizując i prowadząc orkiestrę smyczkową.
Zainicjował kampanię publicystyczną o obecność współczesnej
polskiej muzyki w repertuarze nowo powstałej Filharmonii
Warszawskiej. 1904 opublikował doniosłą pracę chopinologiczną
pt. Nie wydane dotychczas pamiątki po Chopinie. 1907
uczestniczył w koncercie kompozytorskim Młodej Polski w Berlinie
prawykonaniem poematu symfonicznego Odwieczne pieśni. W tymże
roku osiedlił się w Zakopanem. Był jednym z pionierów polskiego
taternictwa, działał w Towarzystwie Tatrzańskim, współtwórca
Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego, publikował
artykuły z górskich wspinaczek, pasjonował się narciarstwem i
fotografiką, był uważany za wzór i ideał turysty górskiego.
Zginął 8 II 1909 w lawinie śnieżnej na zboczach Małego Kościelca
w Dolinie Gąsienicowej w Tatrach. Twórczość kompozytorska Karłowicza
wyrasta z późnego romantyzmu niemieckiego (R. Wagner, R. Strauss),
osnuta jest wokół tematów melancholii, tragicznej miłości i śmierci.
Dziełem jego życia jest 6 poematów symfonicznych: Powracające
fale (1904), Odwieczne pieśni (1904-1906), Rapsodia
litewska (1906), Stanisław i Anna Oświecimowie (1907), Smutna
opowieść (1908) oraz pozostawiony w szkicach i dokończony
przez G. Fitelberga Epizod na maskaradzie. Dużą popularność
zyskały jego młodzieńcze pieśni oraz Koncert skrzypcowy A-dur
(1902).
Beethoven Ludwig
van 
(ur.
16 XII 1770 w Bonn, zm. 26 III 1827 w Wiedniu, wybitny kompozytor,
zwany w Niemczech "poetą tonu" (Tondichter). Od 1779 uczył
się gry na instrumentach klawiszowych, kompozycji i generałbasu u
Ch.G. Neefego w Bonn, od 1784 był muzykiem dworskim w Bonn, od 1789
studiował filozofię na uniwersytecie w Kolonii. W 1792 wyjechał
do Wiednia, gdzie studiował u J.Haydna, J. Schenka, J.G.
Albrechtsbergera i A. Salieriego. W 1795 miały miejsce pierwsze
koncerty Beethovena w Wiedniu, wówczas również kompozytor zawarł
kontrakt wydawniczy z Artarią. W 1796 Beethoven podróżował do
Norymbergi, Pragi, Drezna, Berlina i Bratysławy (koncertował m.in.
na pruskim dworze królewskim), dawał w Wiedniu liczne koncerty,
utrzymywał także przyjazne kontakty z arystokracją, m.in. z księciem
F.J. Lobkowitzem, książętami K. i M. Lichnowskimi, arcyksięciem
Rudolfem, hrabiną G. Guicciardi. Wśród arystokracji znalazł także
protektorów - w 1809 arcyksiążę Rudolf, książę F.J. Lobkowitz
i hrabia F. Kinsky przyznali mu roczną rentę w wysokości 4000
guldenów. W 1812 Beethoven poznał J.W.Goethego. W 1814 nowa wersja
opery Fidelio wystawiona w Kärtnertortheater w Wiedniu
przyniosła kompozytorowi wielki sukces, w roku tym również odbył
się koncert w sali redutowej, którego słuchali uczestnicy
kongresu wiedeńskiego, cesarzowe Austrii i Rosji oraz król pruski.
Ostatni publiczny koncert Beethovena miał miejsce w 1815. Od ok.
1798 kompozytor cierpiał na postępującą głuchotę, co
doprowadziło do całkowitej utraty słuchu w 1818. Wyrazem
cierpienia artysty stał się słynny testament heiligensztadzki
(1802), w którym Beethoven pisał jednak o przezwyciężeniu
choroby dzięki sztuce. Od 1815 kontaktował się z otoczeniem za
pomocą zeszytów konwersacyjnych, wówczas również podjął się
opieki nad swym bratankiem Karlem. W 1824 w Hoftheater zostały
wykonane 3 części Missa solemnis i IX Symfonia,
przyjęte z wielkim uznaniem. Twórczość Beethovena, aczkolwiek
klasyfikowana w obrębie klasycyzmu muzycznego, daleko wykracza poza
granice tego nurtu, zapowiadając nadejście epoki romantyzmu.
Beethoven wprowadzał w swych utworach zmiany w klasycznych układach
formalnych (zastosował w symfonii jako 3. część scherzo zamiast
menueta), stosował nieregularności w budowie utworów, duże
kontrasty dynamiczne, rozwinął czynnik harmoniczny, w symfoniach
poszerzył skład orkiestry.
Geniusz Beethovena najpełniej wyraził się w jego 9 symfoniach,
uwerturach orkiestrowych, sonatach fortepianowych, kwartetach
smyczkowych i monumentalnych dziełach wokalno-instrumentalnych (np.
Missa solemnis). Wśród utworów symfonicznych Eroica
i V Symfonia charakteryzują się mistrzowską pracą
tematyczną, VI Symfonia Pastoralna jest natomiast dziełem
programowym, zawierającym fragmenty ilustracyjne. IX Symfonia jest
wielkim dziełem wokalno-instrumentalnym. W jej finale,
przeznaczonym na głosy solowe, chór i orkiestrę, kompozytor
wykorzystał tekst Ody do radości F. Schillera. Znaczące są
także dokonania Beethovena w dziedzinie muzyki fortepianowej.
Pierwszoplanowe miejsce zajmują w niej sonaty, spośród których
wyróżniają się dramatyzmem Patetyczna i Appassionata.
W Sonacie Waldsteinowskiej i Appassionacie kompozytor
zwiększa rozmiary poszczególnych części i doprowadza do
symfonizacji faktury fortepianowej. Wśród późnych dzieł
Beethovena (po 1815) ważne miejsce zajmują kwartety smyczkowe, do
dziś zaliczane do najświetniejszych utworów w tym gatunku.
Kwartet Wielka fuga B-dur opus 133 w pełni uwidacznia
tendencję do polifonizacji występującą także w późnych
sonatach fortepianowych (Sonata A-dur opus 101).
Postać i dzieło Beethovena doczekały się niezliczonych
interpretacji, tradycyjnie zmierzających w kierunku ukazania
romantycznej osobowości kompozytora, wyrażającego w swej muzyce
idee wolności i miłości. Z drugiej strony, wskazuje się również
na związek estetyki Beethovena z XVIII-wiecznym uniwersalizmem i
preromantycznym sentymentalizmem. Twórczość Beethovena wywarła
istotny wpływ na muzykę XIX i XX w.
Ważniejsze kompozycje - orkiestrowe: 9 symfonii - I C-dur opus
21 (1800), II D-dur opus 36 (1802), III Es-dur Sinfonia
eroica opus 55 (1803), IV B-dur opus 60 (1806), V
c-moll opus 67 (1808), VI F-dur Sinfonia pastorale opus
68 (1808), VII A-dur opus 92 (1812), VIII F-dur opus
93 (1812), IX d-moll na głosy solowe, chór i orkiestrę
opus 125 (1824); uwertury - c-moll do tragedii H.J. Collina Coriolan
opus 62 (1807), Leonore I opus 138 (1805), Leonore II
opus 72 (1805), Leonore III opus 72 (1806), Fidelio
opus 72 (1814); menuety i tańce na orkiestrę symfoniczną i na
orkiestrę dętą. Koncerty fortepianowe - I C-dur opus 15
(1798), II B-dur opus 19 (1795), III c-moll opus 37
(1802), IV G-dur opus 58 (1806), V Es-dur opus 73
(1809); Koncert skrzypcowy D-dur opus 61 (1806), Koncert
potrójny C-dur na fortepian, skrzypce i wiolonczelę opus 56
(1804), Fantazja c-moll na fortepian, chór i orkiestrę opus
80 (1809). Kameralne - Sekstet Es-dur na instrumenty dęte
opus 71 (1796), Kwintet smyczkowy Es-dur opus 4 (1796), Kwintet
Es-dur na fortepian i instrumenty dęte opus 16 (1797), 3
kwartety smyczkowe opus 59 (1806), Wielka fuga B-dur opus
133 (1825). 3 tria fortepianowe opus 1 (1794), Trio B-dur
na fortepian, klarnet i wiolonczelę opus 11 (1798), 2 tria
fortepianowe opus 70 (1808), Trio fortepianowe B-dur opus
97 (1811), 4 tria smyczkowe, duety, wariacje, tańce. 10 sonat na
skrzypce i fortepian, m.in.: F-dur opus 24, tzw. Wiosenna
(1801), A-dur opus 47, tzw. Kreutzerowska (1803), 5
sonat na wiolonczelę i fortepian; 32 sonaty fortepianowe, m.in. Sonate
pathétique c-moll opus 13 (1799), cis-moll opus
27 nr 2, tzw. Księżycowa (1801), C-dur opus 53, tzw.
Waldsteinowska (1804), f-moll opus 57, tzw. Appassionata
(1805), Grosse Sonate für das Hammerklavier B-dur opus
106 (1818), E-dur opus 109 (1820), As-dur opus 110
(1821), c-moll opus 111 (1822). 22 cykle wariacji
fortepianowych, m.in.: 32 wariacje c-moll opus 76 (1809), 33
wariacje C-dur na temat walca A. Diabellego opus 120 (1823), 7
bagatel na fortepian opus 33 (1802), 6 écossaises Es-dur
na fortepian (1806), Klavierstück a-moll «Für Elise» na
fortepian (1810), ronda, menuety, preludia, walce i inne utwory
fortepianowe. Wokalne - pieśni na głos i fortepian, m.in. An
die Hoffnung opus 32 (1805), cykl 6 pieśni An die ferne
Geliebte opus 98 (1816), opracowania pieśni ludowych na głosy
i trio fortepianowe, arie na głos i orkiestrę, kantaty. Oratorium Chrystus
na Górze Oliwnej na głosy solowe, chór i orkiestrę opus 85
(1803), Msza C-dur na głosy solowe, chór i orkiestrę opus
86 (1807), Missa solemnis D-dur na głosy solowe, chór,
orkiestrę i organy opus 123 (1823); utwory sceniczne - opera Fidelio
(z uwerturami Leonora i Fidelio) opus 72 (1805-1814), muzyka
do tragedii Egmont J.W. Goethego opus 84 (1810), muzyka do
sztuki Die Ruinen von Athen A. von Kotzebuego opus 113
(1811), muzyka do sztuki König Stephan oder Ungarns erster Wohltäter
A. von Kotzebuego opus 117 (1811).
